Αγροδασοπονία και δυνατότητες χρηματοδότησης στο πλαίσιο του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης 2014-2020
Αγροδασικά ονομάζονται τα συστήματα, που συνδυάζουν δέντρα με γεωργικές καλλιέργειες ή και λιβαδικά φυτά και ζώα στην ίδια επιφάνεια. Η χλωρίδα των συστημάτων αυτών είναι πλούσια και αποτελείται από διάφορα είδη και λειτουργικούς τύπους φυτών. Τα αγροδασικά συστήματα της χώρας αποτελούν παραδοσιακή μορφή χρήσης της γης. Ανάλογα με τον τρόπο άσκησης της διαχείρισης, μπορούν να διακριθούν σε παραδοσιακά και νέα αγροδασικά συστήματα. Τα δέντρα των παραδοσιακών συστημάτων είναι, είτε δασικά (απομεινάρια παλαιότερων δασών) και βρίσκονται διάσπαρτα ή στα όρια του αγρού, είτε οπωροφόρα που φυτεύτηκαν πριν από πολλά χρόνια για την παραγωγή καρπών και καυσόξυλων. Στα νέα αγροδασικά συστήματα, τα δέντρα φυτεύονται για την παραγωγή καρπών και τεχνικής ξυλείας. Τα συστήματα αυτά έχουν οικονομική και περιβαλλοντική αξία. Η οικονομική αξία αφορά στην παραγωγή ξύλου και καρπών, ενώ η περιβαλλοντική σχετίζεται με τη βιοποικιλότητα, τη διατήρηση του τοπίου και την καλύτερη ανακύκλωση των θρεπτικών στοιχείων μέσα στο ίδιο το σύστημα. Τα συγκεκριμένα συστήματα είναι σταθερότερα από οποιαδήποτε μορφή συμβατικής γεωργίας, ως προς την προστασία του εδάφους, τη βελτίωση του περιβάλλοντος, των βιοτόπων και την άγρια πανίδα, τη διασφάλιση της σταθερότητας και λειτουργικότητας των οικοσυστημάτων, αλλά και τη διατήρηση ή και βελτίωση των τοπίων της χώρας. Η διατήρηση των αγροδασικών συστημάτων και ίσως η δημιουργία νέων κρίνεται επιτακτική για τη διατήρηση της καλής κατάστασης των εδαφών, της βιοποικιλότητας και του τοπίου, καθώς και για την εξασφάλιση οικονομικής στήριξης του πληθυσμού της υπαίθρου που ασκεί τέτοιες δραστηριότητες. Η προσπάθεια για τη διατήρησή τους απαιτεί ακριβή γνώση των τύπων των αγροσυστημάτων , όπως και της έκτασης που καταλαμβάνουν.
Τα περιβαλλοντικά και οικονομικά οφέλη της αγροδασοπονίας έχουν αναγνωριστεί από τη δεκαετία του ’90 στην Ευρώπη. Η αγροδασοπονία συμβάλει στη μετρίαση των επιδράσεων της κλιματικής αλλαγής, στη διατήρηση της βιοποικιλότητας, στη βελτίωση της γονιμότητας του εδάφους, στην αποφυγή της επιφανειακής απορροής των υδάτων και της διάβρωσης του εδάφους, στη συγκράτηση του άνθρακα, στη βελτίωση του τοπίου, αλλά και στη βελτίωση των οικονομικών συνθηκών των αγροτών και στη μείωση των εισαγωγών πολύτιμης ξυλείας. Ερευνητικά αποτελέσματα σε ευρωπαϊκό επίπεδο (SAFE-Silvoarable Agroforestry For Europe, 2001-2005), έδειξαν ότι σε 90 εκατομμύρια εκτάρια γεωργικής γης μπορούν να εγκατασταθούν δασογεωργικά συστήματα, που έχουν την ικανότητα να βελτιώσουν το αγροτικό τοπίο της Ευρώπης και να μετριάσουν τις επιδράσεις αλόγιστων πρακτικών του παρελθόντος που είχαν ως αποτέλεσμα τη νιτρορύπανση και τη διάβρωση των γεωργικών εδαφών. Από έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε οκτώ χώρες, στο πλαίσιο του ίδιου προγράμματος, βρέθηκε ότι το 30% των αγροτών θα εγκαθιστούσαν δασογεωργικά συστήματα στις γεωργικές εκτάσεις τους, με την προϋπόθεση ότι θα υπήρχε κίνητρο ή επιδότηση της συγκεκριμένης προσπάθειας.
Στο Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ) 2014-2020 προβλέπεται η υλοποίηση πέντε (5) δασικών μέτρων για την ανάπτυξη των δασικών περιοχών, μεταξύ των οποίων και η στήριξη για την εγκατάσταση και συντήρηση γεωργοδασοκομικών (αγροδασικών) συστημάτων. Συγκεκριμένα, στο Μέτρο 8.2 προβλέπεται η παροχή οικονομικής ενίσχυσης έως και 80% των επιλέξιμων δαπανών για τη φυτεία ορισμένων δένδρων (έως 25 ανά στρέμμα) σε χωράφια από τους γεωργούς, με σκοπό την εξασφάλιση επιπλέον εισοδήματος από την ξυλεία ή τους καρπούς και την προστασία του περιβάλλοντος. Προβλέπεται επίσης, η πλήρης κάλυψη των δαπανών συντήρησης των φυτειών για μία πενταετία. Το συγκεκριμένο μέτρο είναι πρωτοποριακό (δεν εφαρμόστηκε έως σήμερα στην Ελλάδα) και αναμένεται να αναζωογονήσει τη γεωργία και να αμβλύνει αισθητά τα οξυμένα περιβαλλοντικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι μεγάλες πεδιάδες της χώρας.
Παραδείγματα επιτυχημένης εφαρμογής της αγροδασοπονίας σε Ευρωπαϊκό επίπεδο παρουσιάζονται στον δικτυακό τόπο του Ευρωπαϊκού προγράμματος AGFORWARD (2014-2017).
Δρ. Κωνσταντίνος Μαντζανάς, Ελληνικό Αγροδασικό Δίκτυο
