ICP Forests: Ένα πρόγραμμα βιοπαρακολούθησης για την υγεία των δασών της Ευρώπης
Το ICP Forests αποτελεί ένα πρόγραμμα παρακολούθησης της υγείας των δασών της Ευρώπης και συνιστά ένα από τα μεγαλύτερα δίκτυα βιοπαρακολούθησης στον Κόσμο, τα τελευταία 30 χρόνια. Τα αποτελέσματά του παρέχουν πληροφορίες για την κατάσταση των δασών, την ατμοσφαιρική ρύπανση, την κλιματική αλλαγή και τη βιοποικιλότητα. Στις 15 Δεκέμβρη 2021 το ICP Forests δημοσίευσε μία σύντομη παρουσίαση για την επιδείνωση της υγείας των ευρωπαϊκών δασών [1]. Τα σημαντικότερα συμπεράσματα της έρευνας που πραγματοποιείται για 30 χρόνια περίπου αφορούν στα ακόλουθα:
- Η αποφύλλωση της κόμης είναι δείκτης της συνολικής υγείας των δέντρων και αντανακλά τις επιπτώσεις των περιβαλλοντικών στρεσογόνων παραγόντων.
- Το ποσοστό των πλήρως φυλλωμένων δέντρων έχει μειωθεί τα τελευταία 30 χρόνια, ενώ η μέση φυλλόπτωση έχει αυξηθεί, ιδιαίτερα από το 2010.
- Τα έντομα (μεταξύ των βιοτικών παραγόντων) και η ξηρασία (μεταξύ των αβιοτικών παραγόντων) είναι οι πιο συχνά αναφερόμενες αιτίες καταστροφής των δέντρων.
- Πρόσφατα επεισόδια έντονης ξηρασίας αύξησαν την αποφύλλωση της κόμης και μείωσαν την ανάπτυξη των δέντρων, κάτι που μπορεί να επιδεινωθεί από την ατμοσφαιρική ρύπανση.
Στο συγκεκριμένο πρόγραμμα συμμετέχει και η Ελλάδα μέσω του Ινστιτούτου Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων (ΙΜΔΟ). Στο πλαίσιο του προγράμματος, το 1988 εγκαταστάθηκαν στη χώρα 100 πειραματικές επιφάνειες υψηλών δασών και θάμνων για το βασικό επίπεδο παρακολούθησης (Level I), τα δεδομένα των οποίων συλλέγονται με τη βοήθεια των περιφερειακών μονάδων της Δασικής Υπηρεσίας (εικόνα 1).
Εικόνα 1. Οι επιφάνειες του βασικού επίπεδου παρακολούθησης (Level I) του ICP στην Ελλάδα.
Οι παράμετροι που εξετάζονται και εκτιμώνται με το δίκτυο Level I είναι:
- Αποφύλλωση των δέντρων
- Αποχρωματισμός της κόμης των δέντρων
- Φαινολογία
- Ταυτοποίηση των προσβολών από βιοτικούς και αβιοτικούς παράγοντες
Το 1995 το ΙΜΔΟ εγκατάστησε τέσσερις (4) επιπλέον πειραματικές επιφάνειες εντατικής παρακολούθησης (εικόνα 2), σύμφωνα με οδηγίες της Ε.Ε., οι οποίες εντάχθηκαν στο Level II. Τα οικοσυστήματα τα οποία επιλέχθηκαν ήταν τα εξής:
- Αείφυλλων πλατύφυλλων (Quercus ilex) στη Βαρετάδα Αιτωλοακαρνανίας,
- Δρυός (Quercus fraineto) στη Μελιβοία Λάρισας,
- Οξιάς (Fagus sylvatica) στη Μελιβοία Λάρισας
- Ελληνικής ελάτης (Abies borisii regis) στον Άγιο Νικόλαο Ευρυτανίας.
Οι συγκεκριμένες περιοχές επιλέχθηκαν γιατί στη δεκαετία του ’70 η Δασική Υπηρεσία είχε εγκαταστήσει μόνιμους σταθμούς για την παρακολούθηση των υδρολογικών παραμέτρων.
Εικόνα 2. Οι επιφάνειες εντατικής παρακολούθησης (Level II) του ICP στην Ελλάδα.
Στις επιφάνειες εντατικής παρακολούθησης (Level ΙΙ) συλλέγονται δεδομένα για τις ακόλουθες παραμέτρους:
- 1. Εκτίμηση κατάστασης κόμης και υγείας των δέντρων
- 2. Μετεωρολογία (Εικόνα 3)
- 3. Υδρολογία και ανάλυση κατακρημνισμάτων
- 4. Συλλογή εδαφικού διαλύματος και ανάλυση (Εικόνα 4)
- 5. Συλλογή φυτικών ιστών και ανάλυση
- 6. Εκτίμηση βιοποικιλότητας
- 7. Συλλογή παρεδαφιαίας βλάστησης και ανάλυση
- 8. Συλλογή φυλλόπτωσης και ανάλυση (Εικόνα 5)
- 9. Συλλογή δειγμάτων εδάφους και ανάλυση
- 10. Μέτρηση αύξησης δέντρων
- 11. Εκτίμηση φαινολογίας
- 12. Μέτρηση φυλικής επιφάνειας
- 13. Εκτίμηση βλαβών από όζον στα φυτά
- 14. Μέτρηση συγκέντρωσης όζοντος στην ατμόσφαιρα
- 15. Προσδιορισμός καμπυλών συγκράτησης νερού στο έδαφος (Εικόνα 6)
- 16. Μέτρηση θερμοκρασίας και υγρασίας στα εδάφη
Παράδειγμα της βοήθειας που μπορεί να παρέχει το δίκτυο αποτελεί εργασία [2] που αφορά στον συνδυασμό της επίδρασης υψηλών θερμοκρασιών (καύσωνας) με την ξηρασία που αυξάνει τη θνησιμότητα των δέντρων σε όλη την Ευρώπη, δημιουργώντας ιδιαίτερους κινδύνους για τα δάση της νότιας και της ανατολικής Ευρώπης.
Εικόνα 3. Μετεωρολογικός σταθμός και συλλέκτες κατακρημνισμάτων στην επιφάνεια αείφυλλων πλατύφυλλων στη Βαρετάδα Αιτωλοακαρνανίας (Φωτ. ΙΜΔΟ).
Εικόνα 4. Συλλέκτες εδαφικού διαλύματος από λυσίμετρα μηδενικής τάσης στην επιφάνεια οξιάς στην περιοχή της Όσσας (Φωτ. ΙΜΔΟ)
Εικόνα 5. Φυλλοπαγίδες στην επιφάνεια δρυός στην περιοχή της Όσσας (Φωτ. ΙΜΔΟ).
Εικόνα 6. Συλλέκτες διαπερώσας βροχής στην επιφάνεια ελάτης στον Τυμφρηστό (Φωτ. ΙΜΔΟ).
Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το Πρόγραμμα μπορείτε να περιηγηθείτε στους παρακάτω συνδέσμους:
http://www.fria.gr/level-1-plots.html
[1] http://icp-forests.net/profiles/blogs/icp-forests-brief-no-5-tree-health-now-available-online [2] Gazol, A. and J.J. Camarero 2021. Compound climate events increase tree drought mortality across European forests. Science of The Total Environment: https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2021.151604
