ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ ΟΙΚΟΤΟΠΟΥ 9260 – ΔΑΣΗ ΚΑΣΤΑΝΙΑΣ (CASTANEA SATIVA WOODS)

Υπερ-Μεσογειακά και υπο-Μεσογειακά δάση που κυριαρχεί η Castanea sativa και παλαιές φυτεύσεις με ημιφυσική παρεδαφιαία βλάστηση [2,5].

Ο τύπος οικοτόπου περιλαμβάνει όλα τα δάση καστανιάς καθώς και παλαιές φυτείες καστανιάς, οι οποίες έχουν εγκαταληφθεί και εμφανίζουν φυσιογνωμικά και χλωριδικά χαρακτηριστικά φυσικού δάσους. Δεν περιλαμβάνει σύγχρονες φυτείες καστανιάς, η διαχείριση των οποίων γίνεται με αγρονομικές μεθόδους [2].

Άλλες ταξινομήσεις

EUNIS G1.7D Castanea sativa woodland [7]

European forest types 8.7 Chestnut forest [6]

Palearctic Habitat Classification 41.9 Chestnut woods [4]

Εξάπλωση

Τα δάση της Castanea sativa εξαπλώνονται σε μια μεγάλη γεωγραφική περιοχή, η οποία περιλαμβάνει τις χώρες της Νότιας Ευρώπης, τη Β. Αφρική, τη ΒΔ Ευρώπη, ενώ το ανατολικότερο άκρο της εξάπλωσής τους φτάνει στον Καύκασο και τη Συρία. Μεγάλο τμήμα της σημερινής εξάπλωσης των δασών καστανιάς είναι ανθρωπογενούς προέλευσης, λόγω της υψηλής οικονομικής αξίας που έχει το είδος.

Στην Ελλάδα, τα δάση καστανιάς εμφανίζονται σε μικρές ή μεγαλύτερες νησίδες, σχεδόν σε ολόκληρη την Ελλάδα, με κύριες θέσεις εξάπλωσης το Πήλιο, την Όσσα (Κίσσαβος), το Μαυροβούνι, το Άγιο Όρος, τη ΒΑ Χαλκιδική, την Πίνδο, τον Κάτω Όλυμπο, τα Πιέρια, το Βέρμιο και σποραδικά σε όλη την Κεντρική και Βόρεια Ελλάδα, την Πελοπόννησο, την Εύβοια, τη Λέσβο και την Κρήτη. Εντός του Δικτύου Natura 2000 στην Ελλάδα, τα δάση καστανιάς εξαπλώνονται σε 25 περιοχές, καταλαμβάνοντας 178.890 στρεμμάτων [1,2,3,8].

Φυσιογνωμία

Η Castanea sativa κυριαρχεί στον ανώροφο σχηματίζοντας συνήθως αμιγείς συστάδες και σπανιότερα μικτές με τα φυλλοβόλα Quercus frainetto, Quercus petraea subsp. medwediewii, Carpinus orientalis, Sorbus domestica, Fagus sylvatica και τα αείφυλλα Pinus nigra, Abies cephalonica, Abies borisii-regis, Ilex aquifolium, Quercus ilex. Οι συστάδες εμφανίζουν πολυώροφη δομή και μέγιστο ύψος τα 25 μ., με μέση κάλυψη 60-100 % στον όροφο των δέντρων [2].

Χλωριδική σύνθεση

Στον ανώροφο, πέρα από την Castanea sativa, εμφανίζονται, ανάλογα με το γεωγραφικό πλάτος και το καθεστώς διαχείρισης τα Quercus frainetto, Quercus petraea subsp. medwediewii, Carpinus orientalis, Sorbus domestica, Fagus sylvatica, Pinus nigra, Abies cephalonica, Abies borisii-regis, Ilex aquifolium, Quercus ilex. Καθώς τα δάση καστανιάς δεν έχουν άλλα χαρακτηριστικά είδη πέρα από την Castanea sativa, στον υπόροφο κυριαρχούν χαρακτηριστικά είδη της κλάσης Querco-Fagetea, της τάξης Quercetalia pubescentis και της συνένωσης Quercion frainetto, όπως τα Pteridium aquilinum, Lathyrus laxiflorus, Campanula spatulata, Luzula forsteri, Clinopodium vulgare, Brachypodium sylvaticum, Dactylis glomerata, Veronica chamaedrys, Aremonia agrimonoides [2,9,11].

Οικολογία

Τα δάση καστανιάς εμφανίζονται ως κηλίδες μέσα στη ζώνη της δρυός, καταλαμβάνοντας δροσερές πλαγιές, ανατολικής συνήθως έκθεσης, σε υψόμετρα 300 – 1100 μ. με εδάφη καλά αποστραγγιζόμενα και PH από ισχυρώς όξινο έως ουδέτερο. Προτιμούν εδάφη εδραζόμενα σε ψαμμίτες, μαρμαρυγιακούς σχιστόλιθους, γρανίτες και γνεύσιους, αποφεύγοντας τις περιοχές με ασβεστολιθικό γεωλογικό υπόστρωμα [2,3,8].

Οικονομική αξία

Η ξυλεία της καστανιάς είναι πολύτιμη για μια ποικιλία χρήσεων, καθώς είναι ιδιαίτερα ανθεκτική χάρη στην παρουσία ταννινών. Από την ξυλεία της παράγονται βέργες για στήριξη αγροτικών καλλιεργειών, πάσσαλοι για φράκτες, υποστυλώματα μεταλλείων, στύλοι για δίκτυα ηλεκτρισμού και επικοινωνιών, ξύλο παρκετοποιίας, επιπλοποιίας ενώ χρησιμοποιείται και στη βαρελοποιία. Σημαντική πηγή εσόδων αποτελεί και η εκμετάλλευση των εδώδιμων καρπών της καστανιάς, οι οποίοι, χρησιμοποιούνται επίσης για παρασκευή αλεύρων, αλλά και στη ζαχαροπλαστική. Επίσης, η πλούσια ανθοφορία της καστανιάς είναι πολύ ευεργετική για τη μελισσοκομία, παράγοντας το ιδιαίτερης γεύσης καστανόμελο [3,8].

Διαχείριση

Εξαιτίας του πολυλειτουργικού τους χαρακτήρα και της ποικιλίας των προϊόντων που παράγουν, τα δάση καστανιάς υπόκεινται σε πολλούς διαφορετικούς τρόπους διαχείρισης ανάλογα με τον επιδιωκόμενο σκοπό και προϊόν. Η πιο συνηθισμένη μορφή διαχείρισης είναι η πρεμνοφυής με περίτροπο χρόνο 20 έτη, αλλά ανάλογα με το επιθυμητό προϊόν, αυτός μπορεί να κατέλθει στα 3-5 χρόνια (βέργες, πάσσαλοι) ή να ανέβει στα 30 χρόνια (τεχνική ξυλεία) Οι παλιές φυτείες για παραγωγή καρπών, οι οποίες ονομάζονται κασταναριά, διαχειρίζονται σπερμοφυώς [3].

Κατάσταση διατήρησης

Η κατάσταση διατήρησης του τύπου οικοτόπου κρίνεται ικανοποιητική σύμφωνα με την 3η εξαετή έκθεση αναφοράς σε εφαρμογή του άρθρου 17 της Οδηγίας 92/43 για τους Οικοτόπους [9].

Πιέσεις και απειλές

Στις κυριότερες πιέσεις που εντοπίστηκαν για το τύπο οικοτόπου συγκαταλέγονται οι αλλαγές στις καλλιεργητικές πρακτικές, η βόσκηση, οι ελλείψεις στις δασικές διαχειριστικές πρακτικές, η παρουσία δρόμων, οι δραστηριότητες αναψυχής, τα χωροκατακητικά ξενικά είδη καθώς και η παρουσία παθογόνων. Στην τελευταία κατηγορία εντάσσονται ο μύκητας Pseudonectria (= Endothia) parasitica, ο οποίος προκαλεί το έλκος της καστανιάς, καθώς και οι μύκητες του γένους Phytophtora, που προκαλούν τη μελάνωση. Στις απειλές που δυνητικά μπορεί να απειλήσουν τον τόπο οικοτόπου περιλαμβάνονται οι αλλαγές στις καλλιεργητικές πρακτικές, η βόσκηση, οι ελλείψεις στις δασικές διαχειριστικές πρακτικές, τα χωροκατακητικά ξενικά είδη, η παρουσία παθογόνων, καθώς και οι πυρκαγιές [2,8,9].

Γενική βιβλιογραφία

1. Arvela, M., Bailly Maitre, J., Evans, D., Mac Sharry, B. & M. Aronsson. 2013. Pre-scoping Document for the Natura 2000 Seminar at the Mediterranean Region. http://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/platform/knowledge_base/135_mediterranean_region_en.htm#NBP
2. Ντάφης, Σπ., Παπαστεργιάδου, Ε, Λαζαρίδου, Ε, Τσιαφούλη, Μ. 2001. Τεχνικός Οδηγός Αναγνώρισης, Περιγραφής και Χαρτογράφησης Τύπων Οικοτόπων της Ελλάδας. Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων-Υγροτόπων (ΕΚΒΥ).
3. Ντάφης, Σπ. 2010. Τα δάση της Ελλάδας. Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας. 192 σελ.
4. Devillers, Pierre & Devillers-Terschuren, Jean. A classification of Palearctic habitats. Council of Europe, Strasbourg: Nature and environment, No 78.
5. European Commission. 2013. Interpretation Manual of European Union Habitats -EUR28
6. 2006. European forest types – Categories and types for sustainable forest management reporting and policy. EEA Technical report No 9/2006. European Environment Agency, Copenhagen, Denmark.
7. European Environmental Agency Habitat types search. http://eunis.eea.europa.eu/habitats.jsp
8. San-Miguel-Ayanz, J., de Rigo, Daniele, Caudullo, Giovanni, Houston Durant, Tracy, Mauri, Achille. Eds. 2016. European Atlas of Forest Tree Species. (Eds.) Publication Office of the European Union, Luxembourg. ISBN: 978-92-79-36740-3. DOI: 10.2788/038466

Ειδική βιβλιογραφία

9. Report on the main results of the surveillance under article 17 for annex I habitat types (Annex D). Code 9260. Name Castanea woods. http://cdr.eionet.europa.eu/Converters/run_conversion?file=gr/eu/art17/envxrm90g/GR_habitats_reports-20190731-130055.xml&conv=589&source=remote#9260
10. Χάρτης εξάπλωσης και εύρους εξάπλωσης τύπου οικοτόπου 9260. http://www.biodiversity-info.gr/images/DOCUM/3rd_Art17_Report/Habitat_types/terrestrial/maps/9260_map.pdf
11. Konstantinidis, P., Tsiourlis, G., Xofis, P. and G.P. Buckley (2008) Taxonomy and ecology of Castanea sativa Mill. forests in Greece. Plant Ecology. 195: 235-256

Προτεινόμενη βιβλιογραφική αναφορά

Πουλής, Γ., Κακούρος, Π., Καψάλης, Δ.και Βασιλική Χρυσοπολίτου. Πληροφοριακό δελτίο τύπου οικοτόπου 9260 στην Ελλάδα. Έργο ForestLife – Οικοδόμηση συνεργασιών, ανάπτυξη δεξιοτήτων και ανταλλαγή γνώσεων για τα δάση του Δικτύου Natura 2000 στην Ελλάδα.