ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ ΟΙΚΟΤΟΠΟΥ 9540 – ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΑ ΔΑΣΗ ΠΕΥΚΗΣ ΜΕ ΕΝΔΗΜΙΚΑ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΑ ΕΙΔΗ ΠΕΥΚΗΣ (MEDITERRANEAN PINE FORESTS WITH ENDEMIC MESOGEAN PINES)

Μεσογειακά δάση πεύκης με ενδημικά μεσογειακά είδη πεύκης [2,5].

Ο τύπος οικοτόπου περιλαμβάνει τα φυσικά δάση χαλεπίου και τραχείας πεύκης, καθώς και τα δάση κουκουναριάς. Περιλαμβάνει επίσης παλαιές αναδασώσεις με τα παραπάνω είδη που προσομοιάζουν φυσιογνωμικά και χλωριδικά τα φυσικά πευκοδάση. Δεν περιλαμβάνει πρόσφατες τεχνητές αναδασώσεις με είδη πεύκων. Επίσης δεν περιλαμβάνei και τα δάση ορεινών κωνοφώρων με λευκόδερμη πεύκη (ρόμπολο – Pinus heldreichii), τα οποία παλαιότερα εντάσσονταν σε αυτόν τον τύπο οικοτόπου και πλέον αποτελούν τον τύπο οικοτόπου 95A0 [2,5].

Άλλες ταξινομήσεις

EUNIS G3.73 Pinus pinea forests, G3.74 Pinus halepensis forests, G3.75 Pinus brutia forests [7]

European forest types 6.10.1 Thermophilous pine forest [6]

Palearctic Habitat Classification 42.8 Mediterranean pine woods [4]

Φυσιογνωμία

Τα πευκοδάση της τραχείας και της χαλεπίου εμφανίζονται συνήθως με τη μορφή αμιγών πυκνών συστάδων. Ανάλογα με τις ενδοσυσταδικές συνθήκες φωτός, την ποιότητα τόπου και την παρουσία ή μη της βόσκησης, μπορεί να υπάρχει ένας ιδιαίτερα πυκνός όροφος με σκληρόφυλλους θάμνους ή να απουσιάζει σχεδόν ολοκληρωτικά η υποβλάστηση. Τα δάση της κουκουναριάς στην ωριμότητά τους έχουν μικρότερο βαθμό συγκόμωσης και μπορεί να φιλοξενούν έναν όροφο θάμνων από σχίνους και αρκεύθους. [3]

Εξάπλωση

Τα δάση της χαλεπίου και της τραχείας εξαπλώνονται σε ολόκληρη τη Μεσογειακή λεκάνη. Τα δύο αυτά συγγενικά είδη πεύκης σπάνια απαντούν μαζί. Στην Ελλάδα, η χαλέπιος εμφανίζεται στο δυτικό τμήμα της χώρας και η τραχεία στο ανατολικό.

Η κουκουναριά εξαπλώνεται και αυτή σε ολόκληρη τη Μεσόγειο, σχηματίζοντας λιγότερο εκτεταμένα δάση από τα άλλα δύο είδη. Η φυσική εξάπλωση της κουκουναριάς είναι δύσκολο να προσδιοριστεί, γιατί το είδος έχει μεταφερθεί ανθρωπογενώς ήδη από την αρχαιότητα, λόγω της οικονομικής αξίας των σπερμάτων του.

Ο τύπος οικοτόπου 9540 εμφανίζεται σε 71 περιοχές του Δικτύου Natura 2000 καταλαμβάνοντας έκταση 1.123.950 στρεμμάτων [1,2,3,8].

Χλωριδική σύνθεση

Pinus halepensis, P. brutia, P. pinea, Asparagus acutifolius, Erica arborea, E. manipuliflora, Hypericum empetrifolium, Pistacia lentiscus, Quercus coccifera, Phillyrea latifolia [2,10].

Οικολογία

Τα δάση τραχείας και χαλεπίου πεύκης αναπτύσσονται σε εδάφη αβαθή, συχνά πετρώδη και σε κλίσεις από μικρές έως πολύ ισχυρές. Εμφανίζονται σε ένα μεγάλο υψομετρικό εύρος, από την επιφάνεια της θάλασσας μέχρι τα 1000 m περίπου. Τα δύο αυτά είδη είναι φωτόφιλα και αναγεννώνται πολύ δύσκολα σε ενδοδασικό περιβάλλον. Η αναγέννηση γίνεται συνήθως μετά από πυρκαγιά, η οποία ενεργοποιεί την υπέργεια τράπεζα σπόρων, ευρισκόμενη προφυλαγμένη στους κλειστούς κώνους. Τα δάση της κουκουναριάς εμφανίζονται σε παραλιακές, αμμώδεις θέσεις με μικρή κλίση [2,3,8].

Οικονομική αξία

Τα δάση του τύπου οικοτόπου είναι ένα παράδειγμα πολυλειτουργικής αξίας του δάσους, προσφέροντας μια μεγάλη ποικιλία προϊόντων και υπηρεσιών. Τα δάση της χαλεπίου χρησιμοποιούνται για την παραγωγή ρητίνης, ενώ τα δάση χαλεπίου και τραχείας είναι πολύ σημαντικά για την εγχώρια μελισσοκομική παραγωγή. Επιπλέον, οικονομική αξία έχει και η συλλογή των εδώδιμων σπερμάτων της κουκουναριάς.

Ιδιαίτερα υψηλή είναι η προστατευτική και αισθητική αξία των δασών του τύπου οικοτόπου, καθώς, λόγω της γεωγραφικής τους θέσης, γειτνιάζουν με αστικά κέντρα και δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς [3].

Διαχείριση

Λόγω της υψηλής προστατευτικής και αισθητικής αξίας των δασών, αλλά και της ευπάθειάς τους σε πυρκαγιές και ανθρωπογενείς διαταραχές, η διαχείριση εστιάζει κυρίως στην προστασία, αναγέννηση, ανόρθωση και ανάδειξή τους. Η βόσκηση αποτελεί μέρος των μεσογειακών οικοσυστημάτων και μέσω της ορθολογικής έντασής της μπορεί να απομακρύνει των κίνδυνο πυρκαγιών στον συγκεκριμένο τύπο οικοτόπου. Μετά από πυρκαγιές, η βόσκηση θα πρέπει να απαγορεύεται καθώς δημιουργεί πρόβλημα στον ρυθμό εγκατάστασης της βλάστησης. [3].

Κατάσταση διατήρησης

Η κατάσταση διατήρησης του τύπου οικοτόπου κρίνεται ικανοποιητική σύμφωνα με την 3η εξαετή έκθεση αναφοράς σε εφαρμογή του άρθρου 17 της Οδηγίας 92/43 για τους Οικοτόπους [10].

Πιέσεις και απειλές

Στις κυριότερες πιέσεις που εντοπίστηκαν για το τύπο οικοτόπου συγκαταλέγονται οι γεωργικές καλλιέργειες, η κοπή της παρεδαφιαίας βλάστησης, η εντατική βόσκηση ή υπερβόσκηση, η εκτατική βόσκηση ή υποβόσκηση, η ύπαρξη και κατασκευή δρόμων, η ύπαρξη και κατασκευή κοινωφελών δικτύων (π.χ. ηλεκτρισμού), η ύπαρξη οικισμών, οι απορροές, οι δραστηριότητες αναψυχής, η ρύπανση του εδάφους, η εισβολή ξενικών χωροκατακτητικών ειδών,  οι πυρκαγιές, η εξέλιξη των οικοσυστημάτων και οι ζημιές από παράσιτα. Στις απειλές που δυνητικά μπορεί να απειλήσουν τον τόπο οικοτόπου περιλαμβάνονται οι μεταβολές στις αβιοτικές παραμέτρους και οι αθλητικές δραστηριότητες [2,10].

Γενική βιβλιογραφία

1. Arvela, M., Bailly Maitre, J., Evans, D., Mac Sharry, B. & M. Aronsson. Pre-scoping Document for the Natura 2000 Seminar at the Mediterranean Region. http://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/platform/knowledge_base/135_mediterranean_region_en.htm#NBP
2. Ντάφης, Σπ., Παπαστεργιάδου, Ε, Λαζαρίδου, Ε, Τσιαφούλη, Μ. 2001. Τεχνικός Οδηγός Αναγνώρισης, Περιγραφής και Χαρτογράφησης Τύπων Οικοτόπων της Ελλάδας. Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων-Υγροτόπων (ΕΚΒΥ).
3. Ντάφης, Σπ. 2010. Τα δάση της Ελλάδας. Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας. 192 σελ.
4. Devillers, Pierre & Devillers-Terschuren, Jean. A classification of Palearctic habitats. Council of Europe, Strasbourg: Nature and environment, No 78.
5. European Commission. 2013. Interpretation Manual of European Union Habitats -EUR28
6. 2006.  European forest types – Categories and types for sustainable forest management reporting and policy. EEA Technical report No 9/2006. European Environment Agency, Copenhagen, Denmark.
7. European Environmental Agency Habitat types search. http://eunis.eea.europa.eu/habitats.jsp
8. San-Miguel-Ayanz, J., de Rigo, Daniele, Caudullo, Giovanni, Houston Durant, Tracy, Mauri, Achille. Eds. 2016. European Atlas of Forest Tree Species. (Eds.) Publication Office of the European Union, Luxembourg. ISBN: 978-92-79-36740-3. DOI: 10.2788/038466

Ειδική βιβλιογραφία

9. Moreira, F., Arianoutsou, M., Corona P. & J. De Las Heras. 2012. Post-Fire Management and Restoration of Southern European Forests. Moreira, F., Arianoutsou, M., Corona, P., De las Heras, J. (Eds.), Managing Forest Ecosystems 24, DOI 10.1007/978-94-007-2208-8_7, Springer, 329p.
10. Report on the main results of the surveillance under article 17 for annex I habitat types (Annex D). Code 9540. Mediterranean pine forests with endemic Mesogeanhttp://cdr.eionet.europa.eu/Converters/run_conversion?file=gr/eu/art17/envxrm90g/GR_habitats_reports-20190731-130055.xml&conv=589&source=remote#9540
11. Χάρτης εξάπλωσης και εύρους εξάπλωσης τύπου οικοτόπου 9540. http://www.biodiversity-info.gr/images/DOCUM/3rd_Art17_Report/Habitat_types/terrestrial/maps/9540_map.pdf

Πουλής, Γ., Κακούρος, Π., Καψάλης, Δ. & Β. Χρυσοπολίτου. Πληροφοριακό δελτίο τύπου οικοτόπου 9540 στην Ελλάδα. Έργο ForestLife – Οικοδόμηση συνεργασιών, ανάπτυξη δεξιοτήτων και ανταλλαγή γνώσεων για τα δάση του Δικτύου Natura 2000 στην Ελλάδα.