ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ ΟΙΚΟΤΟΠΟΥ 9340 – ΔΑΣΗ ΑΡΙΑΣ QUERCUS ILEX – QUERCUS ILEX AND QUERCUS ROTUNDIFOLIA FORESTS

Δάση κυριαρχούμενα από Quercus ilex ή Q. rotundifolia, συχνά εδραζόμενα σε ασβεστολιθικά πετρώματα [2,5].

Ο τύπος οικοτόπου περιλαμβάνει τα δάση της αριάς Quercus ilex και της Q. rotundifolia. Τα δύο αείφυλλα είδη είναι συγγενικά και καταλαμβάνουν παρόμοιες οικολογικές θέσεις, αλλά διαχωρίζονται γεωγραφικά. Η Q. rotundifolia, αντικαθιστά την Q. ilex, της οποίας παλαιότερα θεωρούνταν υποείδος, στο δυτικό τμήμα της Μεσογείου [2,5].

Άλλες ταξινομήσεις

EUNIS G2.1 Mediterranean evergreen Quercus woodland [7]

European forest types < 6.9.1. Mediterranean evergreen oak forest [6]

Palearctic Habitat Classification 45.3 Holm-oak forests [4]

Εξάπλωση

Τα δάση αριάς εξαπλώνονται σε μια μεγάλη περιοχή εντός της Μεσογειακής λεκάνης, από την Πορτογαλία στα δυτικά έως τα νησιά του Αιγαίου και τη Μικρά Ασία στα ανατολικά, με κάποιες απομωνομένες εμφανίσεις στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας. Εμφανίζονται στις χώρες της ΒΔ Αφρικής, ενώ στο Βορά φτάνουν μέχρι τη Βόρεια Ιταλία και τις ατλαντικές ακτές της Γαλλίας. Στην Ελλάδα, τα δάση αριάς εξαπλώνονται στις ανατολικές και τις δυτικές ακτές της ηπειρωτικής χώρας, τη Δυτική Κρήτη, την Κέρκυρα και τα νησιά του Βορείου Αιγαίου, ενώ μεμονωμένα εμφανίζονται και στον Έβρο. Ο τύπος οικοτόπου εμφανίζεται σε 44 περιοχές του Δικτύου Natura 2000, καλύπτοντας έκταση 61.816 στρεμμάτων [1,2,3,8].

Φυσιογνωμία

Ο τύπος 9340 εμφανίζεται συνήθως με τη μορφή πυκνών και υψηλών θαμνώνων, λόγω της μακρόχρονης καταστροφής και υποβάθμισης των δασών αριάς, που άλλοτε αποτελούσαν τον πιο ευρέως εξαπλούμενο τύπο μεσογειακών σκληρόφυλλων δασών. Όπου οι πιέσεις (κυρίως πυρκαγιές και βοσκή) εκλείπουν ή εφαρμόζονται διαχειριστικά μέτρα για την ανόρθωση των δασών, σχηματίζεται υψηλό δάσος (π.χ. Άγιο Όρος, Ικαρία). Στις πιο υγρές θέσεις, μπορεί να συμμετέχουν στη σύνθεση του ανωρόφου και φυλλοβόλα είδη φράξου, δρυός και σφενδάμου [2,9].

 Χλωριδική σύνθεση

Ξυλώδη είδη: Quercus ilex, Laurus nobilis Myrtus communis, Arbutus unedo, Arbutus andrachne, Smilax aspera, Phillyrea latifolia, Quercus coccifera, Acer sempervirens, Cercis siliquastrum.

Ποώδη είδη: Carex flacca, Asparagus aphyllus, Hypericum empetrrifolium, Rubia peregrina, Asplenium onopteris, Stipa bromoides [2,11].

Οικολογία

Τα δάση αριάς αναπτύσσονται συνήθως σε ασβεστολιθικής προέλευσης εδάφη, αλλά μπορεί να εμφανιστούν και επάνω σε μαρμαρυγιακούς σχιστόλιθους, γρανίτες, γρανοδιορίτες, γνεύσιους  και φλύσχη. Αν και τα δύο αυτά είδη δρυός έχουν πολύ μεγάλο υψομετρικό εύρος εμφάνισης, με την Q. rotundifolia να φτάνει τα 1800 m στην Ισπανία και τα 2800 m στο Μαρόκο, στην Ελλάδα το συνηθισμένο εύρος εμφάνισης των δασών αριάς είναι 300-1000 m.

Η αριά έχει την ικανότητα να αναγεννάται σε υπόσκιο περιβάλλον, αποτελώντας συχνά την τελική φυτοκοινωνία (κλίμαξ) [2,3,8,9].

Οικονομική αξία

Το πυκνό ξύλο της αριάς παράγει άριστης ποιότητας καυσόξυλα και ξυλοκάρβουνα, το οποίο είναι και το κυριότερο προϊόν στον ελλαδικό χώρο. Επίσης, η σκληρότητα του ξύλου της το καθιστά ιδανικό για την κατασκευή χειρολαβών για εργαλεία. Στο παρελθόν, άλλες χρήσεις των δασών αριάς ήταν η χρησιμοποίηση των βελανιδιών για ζωοτροφή, αλλά και η απομόνωση των ταννινών από τους νεαρούς βλαστούς, χρήσεις που σταδιακά έχουν εγκαταληφθεί [3,8].

Διαχείριση

Στην Ελλάδα, τα δάση αριάς υπόκεινται σε πρεμνοφυή διαχείριση για την παραγωγή καυσόξυλων και ξυλοκάρβουνων. Στην Ιβηρική χερσόνησο, πολλά από τα δάση του τύπου έχουν αποψιλωθεί για τη δημιουργία βοσκόμενων λιβαδιών, αφήνοντας μεμονωμένα άτομα αριάς και σχηματίζοντας ένα χαρακτηριστικό αγροδασικό τοπίο, το οποίο ονομάζεται dehesas στην Ισπανία και montados στην Πορτογαλία [3,9,10].

Κατάσταση διατήρησης

Η κατάσταση διατήρησης του τύπου οικοτόπου κρίνεται ικανοποιητική σύμφωνα με την 3η εξαετή έκθεση αναφοράς σε εφαρμογή του άρθρου 17 της Οδηγίας 92/43 για τους Οικοτόπους [11].

Πιέσεις και απειλές

Στις κυριότερες πιέσεις που εντοπίστηκαν για το τύπο οικοτόπου συγκαταλέγονται η μετατροπή περιοχών σε γεωργικές καλλιέργειες, η βόσκηση, η κατασκευή δρόμων, η ύπαρξη και κατασκευή δεικτών επικοινωνιών, οι απορροές, η θήρα, οι πυρκαγιές, αλλά και τροποποιήσεις του φυσικού περιβάλλοντος [2,11]. Στις απειλές που δυνητικά μπορεί να απειλήσουν τον τόπο οικοτόπου περιλαμβάνονται επιπλέον τα επιγενή χωροκατακτητικά είδη.

Γενική βιβλιογραφία

1. Arvela, M., Bailly Maitre, J., Evans, D., Mac Sharry, B. & M. Aronsson. Pre-scoping Document for the Natura 2000 Seminar at the Mediterranean Region. http://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/platform/knowledge_base/135_mediterranean_region_en.htm#NBP
2. Ντάφης, Σπ., Παπαστεργιάδου, Ε, Λαζαρίδου, Ε, Τσιαφούλη, Μ. 2001. Τεχνικός Οδηγός Αναγνώρισης, Περιγραφής και Χαρτογράφησης Τύπων Οικοτόπων της Ελλάδας. Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων-Υγροτόπων (ΕΚΒΥ).
3. Ντάφης, Σπ. 2010. Τα δάση της Ελλάδας. Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας. 192 σελ.
4. Devillers, Pierre & Devillers-Terschuren, Jean. A classification of Palearctic habitats. Council of Europe, Strasbourg: Nature and environment, No 78.
5. European Commission. 2013. Interpretation Manual of European Union Habitats -EUR28
6. 2006.  European forest types – Categories and types for sustainable forest management reporting and policy. EEA Technical report No 9/2006. European Environment Agency, Copenhagen, Denmark.
7. European Environmental Agency Habitat types search. http://eunis.eea.europa.eu/habitats.jsp
8. San-Miguel-Ayanz, J., de Rigo, Daniele, Caudullo, Giovanni, Houston Durant, Tracy, Mauri, Achille. Eds. 2016. European Atlas of Forest Tree Species. (Eds.) Publication Office of the European Union, Luxembourg. ISBN: 978-92-79-36740-3. DOI: 10.2788/038466

Ειδική βιβλιογραφία

9. Ντάφης, Σπ. και Κακούρος Π. (συντονιστές έκδοσης) 2006. Οδηγίες ανόρθωσης υποβαθμισμένων δασών δρυός και αριάς. Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων-Υγροτόπων. Θέρμη. 40 σελ.
10. Rodà F., Retana J., Gracia C.A, Bellot J. (Eds.), Ecology of Mediterranean evergreen oak forests, Springer-Verlag, Berlin, 1999.
11. Report on the main results of the surveillance under article 17 for annex I habitat types (Annex D). Code 9340. Quercus ilex and Quercus rotundifolia forests. http://cdr.eionet.europa.eu/Converters/run_conversion?file=gr/eu/art17/envxrm90g/GR_habitats_reports-20190731-130055.xml&conv=589&source=remote#9340
12. Χάρτης εξάπλωσης και εύρους εξάπλωσης τύπου οικοτόπου 9340. http://www.biodiversity-info.gr/images/DOCUM/3rd_Art17_Report/Habitat_types/terrestrial/maps/9340_map.pdf

Προτεινόμενη βιβλιογραφική αναφορά

Πουλής, Γ., Κακούρος, Π., Καψάλης, Δ. & Β. Χρυσοπολίτου. Πληροφοριακό δελτίο τύπου οικοτόπου 9340 στην Ελλάδα. Έργο ForestLife – Οικοδόμηση συνεργασιών, ανάπτυξη δεξιοτήτων και ανταλλαγή γνώσεων για τα δάση του Δικτύου Natura 2000 στην Ελλάδα.